مجله خبری تشریفات

حیاط شمالی(طاق مروارید) در راس جناح شمالی پک پذیرایی ترحیم مشهد ایوان با یک فرورفتگی عمیق یک طبقه با طول هشت متر ساخته شده است و در انتهـای ایـوان نیز یک مقرنس پرکار بی نظیری ساخت و ساز گردیده که از معرفه های دیگر ایـن مسجد میباشد.
این تراس سه فضای گوناگون داراست و به حدی تزئینات در اینجا پرداخته گردیده است که گویی به اندازه یک بنـا کـار بـرده اسـت.
مجموع بدنه و سطح بیرونی و درونی آن کاشی کاری هفت رنگ شـده میباشد.
بر دیواره های طاق مروارید مسجد نصیرالملک شیراز آیه‌ها قرآنی و روایات درج شده میباشد.
در بدنه طاق میانی کادر بنـدی هـایی با قضیه زرد رنگ در دو طـرف و قضیه لاجوردی در میانه با یکدیگر ادغام گردیده اند.
در مقرنس کاری بالای این اطراف از ادغام رنگهای سپید و رنگ زرد کمتر لاجورد، با لبه ای از نوار آبی رنگ پر‌نور مستعمل میباشد.
نقوش بالای جناقی طـاق همچـون سـایر قسمتهای سازه از ترنج اسلیمی بر قضیه کاشیهای سپید که در راءس آن نقوش گلدانی با گلهای طبیعت پردازانه سـرخ قـرار داراست ، تشکیل شـده میباشد.
در قـاب بـنـدی هـای اطـراف محـراب، رنـگ غالـب سـفید و زردرنگ میباشد.
در مقرنس کاری سقف تراس زرد رنگ پر‌نور بیشتر به چشـم مـی خـورد.
نقـوش همه این بخشها متشکل از نقوش گل و بوته ای مشتمل بر گـل هـای سـرخ در بعدها و ترکیبهای متعدد میباشد که در قابهای متنوع تصویر گردیده اند.

کاشی کاری در مسجد نصیرالملک (مسجد صورتی)
رنگ در کاشی کاری مسجد نصیرالملک یک کدام از تزئیناتی که به وفور در مسجد نصیرالملک شیراز ساخته شده است، کاشی کاری میباشد. در مسجد نصیرالملک شیراز، کاشی سنتی مانند یک بوم نگارگری میباشد که عرصه نقش اندازی هنرمندان قرار گرفته میباشد و روی آن انـواع نقـوش گیاهی، هندسی و مناظر معماری نگارگری گردیده است
به حیث حرفه ایجاد کرد، کاشی کاری سازه مشمول کاشی هفت رنگ، معـرق، معقلی (ترکیـب أجـر و کاشی) میباشد.
پالت رنگی کاشـی کـاری مسجد نصیرالملک تنـوع رنگ اکثری دارااست و رنگهای گرم بیشتر قابل مشاهده میباشد.
در تزئینات کاشی کاری مسجد نصیرالملک شیراز شهامت و شجاعت و نوعی راحتی در اجرای اثر ها مشهود است. هنرمند با جرات بسیار از رنگ و هیبت و موادتشکیل دهنده جدید وارد در جهت ساخت و ساز بدعت و ابداع در کاشـی کـاری بهـره میباشد.
التفات جزء بر مجموع در نقوش منفـرد كـاملاً مشاهده میشود. در مخلوط بندی انواع و رنگ ها اگرچه هنرمنـدان نـیـم نـگـاهی بـه سـنت داشته اند البته به طور کلی دقت دور از شوخی به سـنـت هـای تصویری اصــل خـود نکرده اند. در قبال تلاش برای خلاقیت بیشتر از عشق به سنت یا این که رعایت آن مشهود است.
کاشی کاری مسجد نصیرالملک رنگ تنوع بخش اعظمی داراست و غالباً رنگ های گرم قابل مشاهده میباشد. از بارزترین رنگ هایی که درین مسجد مشهود است، رنگ صورتی یا این که به عبارتی گل سرخ میباشد که آن را بـه نـام مسجد صورتی شهره نموده است. آن‌گاه رنگهای گرم و براق به ویژه زرد رنگ به شـدت دارنده درخشندگی میباشد.
بقیه رنگ های مشکی، آبی رنگ لاجوردی، آبی رنگ فیروزه ای و سبز نیلی در اینجا وجـود دارااست. از کاشـی هـای به رنگ مشکی و سفیدرنگ عمدتاً برای تولید قضیه باطن قاب به کار گیری شـده میباشد.
بدین نحو که با مسئله مشکی خط سپید و با مورد سپید خـط مشکی به دلیل کتابت اشعار و نشانه‌ها قرآن مصرف شده میباشد و نوعی ناهمخوانی را پدید میاورد که موجب بهتـر خـوانـده شـدن نـقـوش مـی شـود. کتیبه های کاشی کاری آیه‌ها قرآنی مسجد نصیرالملک در نمـای خـارجی سازه و در دو ستون در نمای فوقانی و میانی سازه ایجـاد و نگاشـته شـده که به طور نواری آبی‌رنگ جناح فرنگی سازه را مزین کرده اند.

آرامگاه در کشور ایران با منش غیرمذهبی یا این که یادمانی
مقابر غیر مذهبی در زمان فرصت ویران گشته یا این پک پذیرایی ترحیم مشهد که با صدمات و تغییرات جزئی به به عبارتی صورت نخستین خویش باقیمانده و در مواقعی به عمد و یا این که به تصادف با تغییر تحول نام‌و‌نشان و اسم مالک آن در جرگه مقابر مذهبی در آمده و به حیات خود ادامه داده اند.

تشکیل داد آرامگاه مشهور ساخت آرم ای برای گرامی داشت متوفی میباشد و بیشتر در قرن معاصر و در ادامه تکان های مدرنیته در جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت. درین نوع معماری، خواستار سیرتکامل ای معماری یادمانی فرمال و انتزاعی میباشد که خویش بر گرفته از معماری التقاطی کشور‌ایران و معماری امروزی با دخیل نمودن شخصیت متوفی میباشد.

آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران در سده های میانی قرن ها میلادی در جمهوری اسلامی ایران نیز که دارنده خصوصیت زیارتی کمتری می‌باشند مانند آرامگاه های امیران به علل مختلفی مانند محافظت تن پاد شاه در جایگاهی امن، تداعی خاطره او، پرستش پاد شاه مرده و یا این که جاودانه ساختن درست شده اند. استدلال مهمی که در التفات سیاسی اجتماعی این بناهای آرامگاهی وجود داراست رابطه آن با مکانش میباشد.

به‌این آشنایی انگیزه که صاحب و مالک این مقابر منزلت معنوی خاصی فی مابین عموم نداشته میباشد کمتر کسی به زیارت وی می رفته میباشد . البته این آرامگاه ها نظر کالبد و تزئینات بسیار بی نیاز میباشند.

آرامگاه زیارتی یادمانی این سیرتکامل عمل کردی به منجر جواب دهی به نیازهای توریسم و زیارتی در پیاده سازی برخی آرامگاه ها شیوهی مطلوبی محسوب می‌شود که ولی با اعتنا به شخصیت شخص متوفی ، معیار تقدس، آوازه یا این که مداقه او ممکن میباشد جنبه زیارتی بر یادمانی حق تقدم داشته باشد و برعکس.

از آن گزاره آرامگاه عرفا و شعرا که در طول حیات خانقاه یا این که محل درس و گفت و گو وی بوده و بعد از وفات محل زیارت مشتاقان و مامن درویشان محسوب و می گردیده‌است.

تزیین هـا و نماهـای مسجد جامع اصفهان در تشریفات ترحیم مشهد آجرکاری هـا، کاشی کاریها، گچبری هـا، طاق نماهـا و مقرنس ها اکران داده گردیده است.
مسجد جامع اصفهان در شرایط کنونی ۴۸۴ نوع طاق داراست که هر کـدام از آن‌ها، به نظر بعدها، شـکل ظاهری و روش اسکلت بندی دارنده ویژگی ها خاص و مختلف از سایر میباشد؛ همان باربر می‌باشند و اسکلت بندی اساسی پوشش طاق را تشکیل می دهنـد.
از مثال هـای دیگر زیبایی در تزیین ها، می اقتدار کاشی کاری های بی سابقه جانور در بدنه ایوانها را اسم پیروزی.
این کاشی کاریها و آجرکاریها گاهی به تنهایی بر سطح آهسته تراس خوابیده اند و گاهی در نقش یک کانال که فروغ و تهویه را برای فضای داخلی تأمین می نماید، بدنه را به آرامی میشکافد.
در سـوی دیگر، می شود به آراینده های مسجد عتیق اصفهان مانند سنگابها، لامپ دانها و ستونکهای دکوری آن و اقتدار بسیار بالای مقرنس ها در زیباسازی سازه اعتنا کرد.
مقرنس های به عمل رفته در مسجد جامع اصفهان که عنصر تزیینی مهمی در معماری اسلامی اهل ایران به شمار می‌روند، به طور ابتدایی در ایوانها و بعد از آن هم به صورت جامع تر در نقاط دیگر مسجد چشم می شـود که مؤلفهای اصلی نیز در تأمین ایستایی قسمتهای گوناگون محسوب میگردند.
تکرار در طاق نماها و ردیف بندیهای دور و اطراف شبستانها و پیرامون ایوان مرکزی را تحت عنوان شاخص ترین عامـل ساخت‌و‌ساز ریتم و آوا درین مسجد میباشد.
آجرکاریهای به فعالیت رفته روی ستونها، فخرمدین ها و نهاز و نخیرهای ساخت و ساز گردیده روی نما، با ساخت‌و‌ساز سایه پر‌نور، یکنواختی نما را می شکند و جنبش و تعادل را در مسجد ساخت‌و‌ساز می نماید.
در مسجد جامع اصفهان خوشنویسی و خط نویسی روی دیوار به خیال تهیه و تزیین عالی منش روهای ورودی بوده میباشد.
بعدها خرد این خطوط و نقوش اسلیمی به شغل رفته در آنان برای آرایش کردن کتیبه ها ، سبب ساز می گردد بعد ها سازه در عین داشتن عظمت، رعب آور نباشد و به نمازگزاران شم امنیت را القا نماید.

مسجد وکیل مشمول قسمت های سـردر، صحن، دو تراس پک پذیرایی ترحیم مشهد شمالی و جنوبی، شبستان جنوبی و شبسـتـان شـرقی، رواق های شرقی و غربی و ایوان خرد کناری میباشد.
صحن مسجد وکیل شیراز مربع و به بعدها ۶۰ متر میباشد که با قطعات سنگی پوشیده شد‌ه‌است
در اضلاع جنوبی و شمالی صحن، ایوانی گران قدر و در حوالی آنان هشت طاق تاسیس شده است.
در اضلاع شرقی و غربی صحن، در هر سمت، 11 دهنه طاق و در پشت آنان، رواقی به پهنا 5 متر ایجاد شده است.
سطح ها حیاط ها و طاق ها با کاشی سنتی معرق و خشتی مزین گردیده و ازاره های آنان به طول 5/1 متر با سنگ پوشش یافته میباشد و روی آن ها حجاری های زیبایی داراست.
مهم‌ترین نصیب مسجد وکیل شیراز شبستان جنوبی میباشد که دارنده ارتفاع ۷۵ متر و پهنا ۳۶ متر و ۴۸ ردیف یکدست سنگی به طول ۵ متر و قطر ۸۰ سانتی متر میباشد.
مهم‌ترین وجه تمایز مسجد وكيل با اکثر وقت ها مساجد جامع طرق رازی، آذری و اصفهانی نداشـتن گنبدخانه میباشد.
در مسجد وكيل از عنصر گنبدخانه که در یک سری قرن قبلی حتی بعداز ایجاد کرد این مسجد از شاخصه های معماری اسلامی اهل ایران اکثر وقت ها مساجد به ویژه مساجد جامع بوده، اثری وجود ندارد.
مسـجد وکیل شیراز از نوع مساجد دو ایوانی میباشد که حیاط شمالی صحن که به طاق مروارید آوازه داراست ودارای پهنا ۱۲ متر و طول ۲۰ متر میباشد. تراس جنوبی نیز قرینه حیاط شمالی میباشد
البته در مسجد وکیل مناره ای نیست و فقط دارنده دو مأذنه بر روی سـر در ورودی میباشد.
قسمت های کاشی کاری مسجد وکیل عبارتند از: تراس ها، محراب و سطح ها فضا صحن.
از شبستان مسجد وکیل شیراز نیز صرفا پوشش ستون چشمه منتهی به محراب کاشی کاری گردیده یعنی صرفا پوشش ۵ چشمه کاشی کاری دارااست و در سایر چشمه ها دکوری به بنا آجری اضافه نشده میباشد.
شبستان مسجد وکیل از طول کمتر و متناسـب تری نسبت به شبستان مسجد سلطان بهره مند می باشـد.
شبستان جنوبی دارنده 48 ردیف سنگی مستحکم با طرح و نقش های منحصر به فرد عصر زندیه میباشد.

مسجد جامع سمنان دارنده چهار پک پذیرایی ترحیم مشهد در تعالی ورودی از شمال، جنوب، شرق و شمال غربی میباشد.
در شمال غربی به دالان درازی گشوده می‌گردد که در انتهای آن توکل پهنه میباشد.
درهای شمال، جنوب و شرق مسجد جامع سمنان دارنده هشتی دالان و دهلیز می‌باشند.
بالای درهای شمالی و شرقی تزئینات مقرنس کاری گچی قشنگ با دو گوشواره دو طبقه در طرفین با پشت بغلهای کاشی کاری گردیده وجود داراست.
در هشتی های شمالی، جنوبی و شرقی تاق های آجری گنبد دار با تاق نماهای مختلف با لچکی کاشی کاری گردیده مشاهده میشوند.
حیاط غربی مسجد جامع سمنان به طول ۱۹/۰۵ متر، کامل خیس و زیباتر از ایوانهای دیگر تاسیس شده است و کاشی کاری و کتیبه های زیبایی داراست.
در پشت تراس غربی ، مقصوره قشنگ به طول ۲۱ متر قراردارد.
در بالای این مقصوره گلدسته ای وجود داراست که مشتمل بر گنبد کوچکی با پوشش کاشی فیروزه ای و ساق هشت ضلعی بلند میباشد.
در طرفین تراس غربی مسجد جامع سمنان ، دو شبستان مشتمل بر چهل طاق و سی ردیف مدور و کلفت در اواسط و پنج نیم ردیف در هر سمت که مجموعاً چهل ردیف میشود، جای دارد.
حیاط شرقی مسجد جامع سمنان به طول ۱۸/۰۵ متر دارنده شکوه نادر نظیری میباشد.
بر بالای تراس شرقی، گلدستهای قشنگ به طور طرح شش ضلعی، با پوشش هرمی صورت و نرده مشبک و چوبین جالبی عرض‌اندام می نماید.
در طرفین ایوانها و چهار گوش صحن، چهار مهتابی گرانقدر با اتاق ها و حجره هایی یکسری و در پایین آنان شبستان هایی با پنجره های مشبک آجری لعاب دار ایجاد شده است.

فضای ورودی سازه
ورودی کاروانسرای سلطان عباسی بیستون پک پذیرایی ترحیم مشهد در جنوب آن جای دارد و زیرا از اهميت خاصي در زمینه‌ی بين فضاهای داخلي و خارجي منتفع بوده، از سطح نمای اصلي کاروانسرا جلوتر درست شده و نسبت به دیوارهای پيراموني دارنده طول بيشتری میباشد.

حجره ها و تراس ها
در هر سوی حياط شش حجره با ایوانچه جلوی آن جای‌دارد. این 17 حجره دارنده یك ایوانچه مشرف به حياط می‌باشند که در پشت این ایوانچه ها فضای اصلي حجره قراردارد و ورودی آن صحیح در اواسط ایوانچه قرار گرفته میباشد. به علاوه در کناره های حياط ایوانچه هایي تعبيه گردیده که هر یك به سه حجره مربوط میباشد.

تراس
بعداز ورودی، هشتي چليپا صورت و گنبد داری وجود دارااست که در واقع عنصری ارتباطي بين ورودی، فضاهای داخلي و حياط میباشد. بعد از عبور از هشتي به صحن یا این که حياط مستطيلي کاروانسرا وارد مي شویم که در مياني هر ضلع آن ایواني و در هر سوی این ایوانها، حجرهای با ایوانچه جلوی آن جای دارد.

صحن کاروانسرای پاد شاه عباسی کرمانشاه به وسيله ی باغچه های منظمي تقسيم بندی گردیده است که با مرکزیت آبگینه آبي در ميان این حياط طرح آن تکميل مي گردد. در واقع حياط کاروانسرا چهار باغچه ی بدون نقص هندسي داراست که جهت تامين رطوبت در محيط و کاهش شدت گرما در فصل‌تابستان به کار گیری کرده است.

تراس
کاروانسرای فرمانروا عباسی بیستون عمق 1/11 و طول 6/2 دارااست دليل اصلي به کارگیری از حیاط در‌این کاروانسرازاویه تابش آفتاب در تابستان میباشد. کاربرد اصلي حیاط در کاروانسرای بيستون جلوگيری و محافظت ورودی ها و بازشوها از تابش مستقيم آفتاب در فصل تابستان و بارش برف و باران در فصل زمستان میباشد.

گنبد و سایبان خیمه نیز با آسمانهای کشور‌ایران پک پذیرایی ترحیم مشهد باستان و عالم هلنیستی، رومی یاور بود. گنبدی که بر روی یک مبنا مربع صورت جای دارد علامت هندسی آن انواع را منعکس می نماید. دایره نمایانگر کمال، ابدیت و افلاک بود. میدان نمایانگر زمین میباشد. یک هشت ضلعی دربین این دو واسطه بود.

در صـدر اسـلام، نقـش کالبـدی مسـاجد اهمیـت زیـادی نداشـت، لیکن با گذشـت زمـان مسـجد توانسـت از منظـر کالبدی نیـز به عنـوان یـک عنصـر تأثیرگـذار در شـهرهای اسلـامی عمـل کنـد. بـا توجـه بـه الگوهـای مختلـف در طراحـی کالبـد مسـاجد نویـن بینش هـای مختلفـی نیـز در مـورد حضـور و یـا عـدم حضـور گنبد در هیبت کالبدی مساجد وجود دارااست.
انگیزه زیبایی گنبد مسجد به کار گیری از تناسب توانا و رسم هندسی ظریف میباشد.آنان به واسطه تناسبات ظریف خویش یکی سازهای متنوع معماری اسلامی میباشند ، مثال قوسی از این قبیل که اعمال گردیده، وابسته به مسجد امام میباشد ایجاد کرد و معماری گنبد و گلدسته ،حیاط ها و سردرها با طاق های بلند در معماری اسلامی به خصوص در تشکیل داد مسجد و اماکن مقدس مذهبی برای مسلمان ها ، کیفیت بالا معماری مو جود خویش تمجید گردیده اند.

در واقعیت منار و گنبد مسجد یک لهجه در بین المللی برای شناسایی مساجد و اماکن مذهبی در دولت ها اسلامی می‌باشند که از بناهای دیگر منزه داده می‌شوند.

مقام آن‌ها در شهرهای قبل تماما مشخص و معلوم بود و چه بسا در طرح های شهری به طور کامل در نظر گرفتن گردیده بود و بنای آن برای هر شخص آشنا و غریب در روز به واسطه رفعت آن و در شب نیز با تور مناره ها و گلدسته ها عیان بود .

قانونی بندی یکی گونه های طرز پک پذیرایی ترحیم مشهد های کاربندی در معماری سنتی کشور‌ایران میباشد که با مقصود تزیین و پوشش بناها جهت تقسیم سطح راز درب، زیرگنبد ، تراس ها و… به اشکالی مانند شمسه ، ترنج پاباریک و هفتی تبدیل می گردند و در فرایند آتی با تزییناتی همانند کاشی هفت رنگ، کاشی معرق و یا این که خشت و… پوشیده می‌شود.

در تمجید خویش کلمه و واژه قانونی می اقتدار اظهار کرد: قانونی کانال ای راس گر میباشد که از تقاطع منظم قوس های مساوی ای که بدور مرکزی دایره ای زمان می نمایند ، پدید میاید. این قوس ها بر روی اساس های متقابل قرار میگیرند و به طریقی دهانه سقف را گردآوری می نمایند. بر روی رئوس آن‌ها عرقچین بی آلایش ای قرار می‌گیرد که به خیال صورت خورشید مانندش آن را« شمسه » میخوانند و در معماری مسجد اسلامی جایگاهی را به خویش تخصیص داده میباشد.

کاربرد قانونی بندی
قانونی در مورد ها گوناگون به عمل آمده میباشد :

گاه تحت قالب مدور یک گنبد بانیم طاق را می پوشاند.

هنگامی در ناحیه جابجایی مبنا به طاق ظواهر میشود و این تبدیل را به راحتی و زیبایی میسر می سازد .

و در مواردی نیز ، هر دو بخش یعنی ناحیه جابجایی و سقف را شامل میشود . در یه خرده موردها این کار انتها خیر صرفا با یک قانونی که با به کار گیری از تعدادی قانونی کنار هم نشسته با بر هم سوار گردیده ایفا می پذیرد.

معماری این بنای تاریخی مشهد مانند پک پذیرایی ترحیم مشهد سایر بناهای معماری ایرانی یک معماری درونگراست.

یک حیاط والا در بخش بیرونی کاروانسرا طراحی شده است که پیرامون آن حجره ها و غرفه های تجاری مکان شغل کسبه بازار هست.

تراس کوچکتر در ضلع شرقی سرای تاریخی عزیزالله اف تاسیس شده است که در حقیقت بخش سری کاروانسرا را تعریف و تمجید کرده است یا به نوعی اندرونی بنا را شکل می دهد و با در کوچکی به گذرگاه هم محلی نحوه پیدا می کند.

در معماری کاروانسرای عزیزالله اف در گذر فرصت تغییرات چندانی شکل نداده می باشد به جز تعدادی الحاق اضافی در بخش داخلی بنا که این الحاقات تغییرات کلی در معماری اصلی کاروانسرا ساخت و ساز نکرده هست.

ظاهرا کاروانسرای عزیزالله اف به‌ مرور فرصت به‌ شدت تخریب گردیده و هیچ گاه نوسازی‌های اصولی بر روی ان اجرا نشده میباشد.
به کارگیری از بام تحت عنوان انبار و اجبار اضافه توشه بر روی ان ، تکرار ایزوگام های گوناگون سبب تخریب بیشتر این نصیب از سازه شد‌ه‌است.
سبک بنا ای سقف در طبقات دوم و سوم که به طور تخت میباشد ولی سقف ها در طبقات نخستین و همکف به صورت طاقی تاسیس شد‌ه‌است طاق‌های ضربی، دهانه‌های بلندمرتبه دارا هستند و هرمورد از این بنا‌ها که زخم ببینند به‌طور حتم روی بنای بنا اثر منفی خواهد گذاشت.
از ان جایی که‌این سرای دیرین هنوز جز بازارها و جای های پررونق دادوستد در مشهد به‌حساب می‌آید و با دقت به وجود قابل مراعات اجناس در‌این بازار جمعیت متعددی در آنجا رفت و آمد می نمایند به جا مانده فرهنگی بر آن شد تا مرمت و اما مقاوم سازی کاروانسرای عزیزالله اف تحت عنوان یک بنای تاریخی و به یاد ماندنی هرچه زودتر شروع گردد.

آجرهای متعدد به فعالیت رفته پک پذیرایی ترحیم مشهد در معماری خوارزمشاهیان و ایلخانی شبیه آجرهای سلجوقی می‌باشند با این تفاوت که آجرکاری های پرکار و طرح های متنوع فقط وابسته به معماری سلجوقی بودند. بعضا از رگ چینی های سلجوقی مانند رگ چین دو رج و گل انداز در زمانه خوارزمشاهی و ایلخانی مشاهده می گردند.

مثال رگ چین دو رج در مسجد جامع فرومد به چشم میخورد. در زمانه معماری خوارزمشاهیان در تاسی از سلجوقیان ، تزیینات آجری منقوش نو ای با به کار گیری تکه های لعایی در میان آن‌ها ساخت و ساز شدند. بر پایه ی تحلیل‌ها ، تقریبا در اواخر قرن هشتم هجری قمری آجرکاری در نما منسوخ و کاشی کاری در تزیین نمای ساختمان متداول گشت.

در اواخر عصر سلجوقی به کارگیری از آجرهای قالبی نقش دار دارای شهرت به «سفالینه های نقش دار» مرسوم شد و در روزگار آینده به صورتی دقیق با نقوش هندسی و یا این که گیاهی اکثر زمان ها در ادغام با کاشی ( با خشت لعاب دار ) رایج شد.

مثال های زیبایی از این‌شیوه در ابنیه ای از معماری خوارزمشاهیان مثلا مسجد مکتب ملک زوزن و مسجد جامع فرومد وجود دارا هستند که با معرق خشت و کاشی در کنار یکدیگر تزیینات بسیار زیبایی را به وجود آورده اند که به صورت انقطاع می اقتدار این سیرتکامل تزیینات

( ادغام خشت با کاشی ) وابسته به زمان ایلخانی را نقطه نقط ی اوج آن دانست.